Lugten Malschaert Architecten

05-07-2019 - Restauratie mozaïek Prometheus

Een ode aan Isaac Vijlbrief

Twee oud-leerlingen met een bijzondere band met deze oud-rector en verdienstelijk vrijetijdskunstenaar, brengen het mozaïek van Prometheus’ terug’ naar het Johan de Witt Gymnasium

Tekst en fotografie: Mascha Joustra

Het is de tweede week van het nieuwe schooljaar 2018-2019 en aan tafel schuiven aan de heer Henk Honkoop en Andries Lugten om het verhaal te vertellen achter het nieuw verworven mozaïek met de voorstelling van de Griekse mythische figuur Prometheus, ‘de vooruitdenkende’ en ‘de brenger van vuur en technische wetenschap’ gemaakt destijds (1962) door de heer Vijlbrief, rector van het Gemeentelijk Lyceum aan de Noordendijk (GLD).

Dit mozaïek, gerestaureerd en opnieuw in een stalen lijst geplaatst, is nu te bewonderen in de vide tussen het oude en het nieuwe deel van de school. Het prachtige verhaal van de herkomst van dit mozaïek wordt hier verteld. Lees mee achter dit verhaal over ‘de beschermheren van het mozaïek’.

Andries Lugten, oud-leerling van het GLD en sinds 1987 directeur - eigenaar van Lugten Malschaert Architecten in Dordrecht, en Henk Honkoop, oud-leerling (destijds ) aan de Gemeentelijke HBS, maar daarna ook docent, en (tot 1988) conrector van het Gemeentelijk Lyceum aan de Noordendijk.

Henk Honkoop begint te vertellen over zijn tijd als leerling aan de ‘HBS’. Zijn verhaal begint met de verhuizing in 1946 van de HBS van het gebouw aan het Kromhout naar het vroegere gebouw aan het Oranjepark. Dat was in de oorlog bezet geweest door de Duitsers en zo goed en zo kwaad als het kon hersteld zodat de leerlingen konden terugkeren naar het Oranjepark. Na wat omzwervingen en militaire dienstplicht besloot hij om voor het onderwijs te kiezen en heeft toen van 1955-1956 de Kweekschool bezocht om een opleiding tot onderwijzer te volgen. Na zijn slagen besloot hij te gaan studeren en in zijn afstudeerjaar van de studie Aardrijkskunde in Utrecht solliciteerde hij in 1959 naar docent Aardrijkskunde aan het GLD. Hij verkreeg de functie voor een aantal derde klassen. In die tijd was de heer Vijlbrief rector aan het Lyceum.


Maar hoe kwam het mozaïek nu uiteindelijk terecht in het huidige pand aan de Oranjelaan?

‘Nou dat is een mooi verhaal’ vertelt Honkoop verder. ‘Ik had in het jaar 2000 eigenlijk min of meer beloofd aan de echtgenote, mevrouw Vijlbrief, dat als zij er niet meer zou zijn, of als de school zou worden gesloopt, hij zou zorgen voor het mozaïek’. Honkoop hield zich aan zijn woord. ‘In 2000 waren er al plannen om het pand aan de Noordendijk af te breken’. ‘Ik heb vanaf toen de ontwikkelingen nauwkeurig gevolgd en alle artikelen die erover geschreven waren bewaard’. ‘Ik las uiteindelijk in 2017 dat er plannen waren om de boom, die op het schoolplein stond, te sparen van de sloop die toen in gang werd gezet’. ‘Ik ben eens gaan kijken, en om een lang verhaal kort te maken heb ik me sterk gemaakt om het mozaïek te ontmantelen, en veilig te stellen vanuit het pand aan de Noordendijk’. ‘Uiteindelijk is er met de heer van Leeuwen van de Gemeente Dordrecht een afspraak gemaakt om het mozaïek te redden uit de handen van het slopersbedrijf Sint Nicolaas’. ‘Het was ingemetseld, de volgende dag, meteen al na de bezichtiging de eerste keer had het sloopbedrijf het mozaïek zonder kosten keurig ontmanteld en veilig gesteld’. ‘Een week later was het waarschijnlijk te laat geweest’.

We kunnen wel stellen dat de heer Honkoop eigenlijk wel de redder is van het mozaïek. De heer Honkoop vervolgt: ‘Daarna kwam ik in contact met Andries Lugten en die heeft het echte werk van de renovatie op zich genomen’.

Wat nog mooi is om te vermelden, is dat het mozaïek voordat het werd aangeboden aan het JDW gymnasium door de heer Honkoop ook nog is aangeboden aan de TU Delft waarvan Prometheus de beschermheilige is, aan het Onderwijsmuseum, het Dordrechts Museum en The Movies (het allereerste gebouw van de HBS). Zij hadden allen helaas, maar misschien ook gelukkig, geen ruimte om het mozaïek een plaats te geven..


Na het prachtige verhaal van deze zoektocht en redding komt Andries Lugten aan het woord, de architect die de zorg over het mozaïek had overgenomen zodra het werk was gered.

Lugten vertelt : ‘In de eerste plaats ben ik hierbij betrokken als oud-leerling , ook in de tijd dat de heer Vijlbrief rector was. Nadat ik voor de tweede keer in de tweede klas was blijven zitten, had de rector nagenoeg onleesbaar op het rapport geschreven dat ik van school ‘af ’was. Bij de start van het nieuwe schooljaar moest ik mij dan ook bij de rector melden omdat ik niet meer in een klas was ingedeeld. Mijn verweer dat ik niet twee keer in dezelfde klas was blijven zitten, de eerste keer was op het gymnasium en de tweede keer op de HBS, heeft hem blijkbaar over zijn hart doen strijken, want in 1971 heb ik eindexamen gedaan en daarna ben ik Bouwkunde gaan studeren in Delft’. ‘Ik stond dus dik in het krijt bij de heer Vijlbrief, want ik heb er wel aan te danken dat ik hier vandaag zit’. ‘Ik beschouw het overigens met deze schenking als ’afgehandeld’ en hij lacht.

Lugten vervolgt : ‘Er stond destijds een stukje in de krant met de naam van de heer Honkoop, ik besloot toen dat ik graag mee wilde helpen om het mozaïek te herstellen’. ‘Nadat het mozaïek veilig was gesteld, kwam de restauratie in beeld’. ‘Omstreeks juni 2018 is er gestart met deze restauratie waaraan mijn vrouw, Marleen van der Waal, met wie in de eerste en de laatste klas op het GLD heb gezeten, een bijdrage heeft geleverd’. Toen duidelijk werd dat het mozaïek een plek kon krijgen in het Johan de Wittgymnasium, heb ik nagedacht over een geëigende locatie en de wijze waarop we het mozaïek aangebracht hoort te worden. Mijn voorkeer ging uit naar de vide tussen de oude achtergevel en de nieuwe wand van de uitbreiding. Feitelijk ook een gevel met een erker, openingen en een balkon, afgedekt met een glazen dak. De nieuwe gevel heeft een opbouw van vlakken en openingen waardoor er ruimte gelaten is voor een toevoeging. In de korrelgrootte van de openingen past het werk precies. Het is daarmee een evenwichtige verdeling geworden van vormen in en aan de gevel. Het mozaïek staat ‘geland’ op twee consoles, waardoor Prometheus letterlijk en figuurlijk zichtbaar door het glazen dak uit de hemel is gedaald om het vuur naar de aarde te brengen.

‘Ik ben ook restauratie-architect en in die zin dus getraind in het omgaan met monumenten en bestaande bouwkundige onderdelen’. ‘In die zin denk je er over na, hoe je hoort om te gaan met elementen uit het verleden’. ‘Je laat zoiets het liefst in zijn waarde, beschermt het en bezorgt het een tweede leven. ‘Ik maak hier graag de vergelijking met hoe je een gast in huis ontvangt; je hangt zijn jas niet aan een haakje aan de muur, maar op een knaapje aan een kapstok’. ‘In die zin is dat hier ook gedaan’. ‘Als symbool dat het van elders komt en hier te gast is; een eregast.


Informatie mozaïek:

 135 x 265 mm
 10 kg ‘biscuit’ met emailleerlaag mozaïek-steentjes, beschadigingen als gevolg van de sloop aangeheeld met emaille-lak, speciaal op kleur vervaardigd door Van Rees verfhandel.
 Het kunstwerk is 250 kg in totaal geplaatst in een stalen draagstructuur.
 De dragende wand is van beton.
 Het mozaïek is vastgezet met 10 chemische ankers M16 van Hilti.
 Gelijmd op een multiplex plaat en geschroefd in een stalen hoeklijn.
 In collegiaal overleg met architect Willems (ontwerper van de huidige aanbouw) en constructeur Ron Houdijk van Adviesbureau Van der Ven.
 De stalen constructie is gemaakt door smederij Haksteen in Dordrecht.
 Het schildersbedrijf van Philip Meijers heeft uiteindelijk geholpen met de plaatsing van het werk.




1